Έθιμα-Φεβρουάριος

                Φ Ε Β Ρ Ο Υ Α Ρ Ι Ο Σ

ΑΠΟΚΡΙΕΣ – ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ

Αποκριά

Η ανοιξιάτικη αναγέννηση

Η ελληνική αποκριά έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα. Συνδέεται με την λατρεία του Διονύσου, θεού του κρασιού και των εορτασμών.                                                                                        

Η  Διονυσιακή λατρεία από την Αρχαϊκή εποχή και μετά, πήρε διάφορες μορφές και γιορτές όπως τα Βάκχεια, Κώμοι, Λήναια, Ανθεστήρια.                                                                                       

Τι ήταν όμως ο Διόνυσος ;                                                              

 Ήταν ο υιός του Δία και της θνητής Σεμέλης, κόρη του βασιλιά της Θήβας, Κάδμου. Η Ήρα ζήλευε πολύ το Δία για τις απιστίες του. Συμβούλεψε λοιπόν τη Σεμέλη, να ζητήσει από τον Δία να παρουσιαστεί μπροστά της, σ'όλο το μεγαλείο του. Μ'αυτό τον τρόπο να της δείξει την αγάπη του. Ο Δίας παρουσιάστηκε ανάμεσα σε φλόγες, βροντές, αστραπές και κεραυνούς.                                                   

Η Σεμέλη κάηκε. Ο Διόνυσος που ήταν στα σπλάχνα της σώθηκε από τον Δία. Δεν είχε συμπληρώσει τους μήνες για να γεννηθεί, τότε ο Δίας τον έβαλε στο μηρό του και τον έραψε έως του έρθει η ώρα της γέννησής του.                                                                                   

Έτσι έγινε αθάνατος. Τον μεγάλωσαν οι Νύμφες.                               

 Δίδαξε στον κόσμο την αμπελουργία, μόνιμη παρέα του, είχε κατώτερες θεϊκές μορφές, τους Σάτυρους και τους Σιληνούς. Λατρεύτηκε σαν θεός της γεωργίας όπως η θεά Δήμητρα. Οι γιορτές του γινόταν πάντα νύχτα, πάνω στα βουνά, από γυναίκες τους "Θιάσους". Οι γυναίκες ονομάζονταν Μαινάδες ή Βάκχες ή Θυίες ή Θυιάδες. Με θύρσους στα χέρια και ντυμένες με δέρματα ζώων κραύγαζαν και χόρευαν έξαλλα. Ο Διόνυσος σιγά-σιγά λατρεύονταν ως αγροτικός θεός και μετέπειτα προστάτης της τραγωδίας και της κωμωδίας. Πίστευαν, πως με την λατρεία του, οι άνθρωποι οδηγούνται στην αθανασία. Στους Δελφούς λατρευόταν μαζί με τον Απόλλωνα, σαν ελευθερωτής.                                     Αργότερα, κατά τούς Ρωμαϊκούς χρόνους οργανώνονταν γιορτές προς τιμή του Βάκχου, του Κρόνου, τα Λουπερκάλια και τα Σατουρνάλια. Πρόκειται για συνδυασμό της λατρείας Θεών και της ανάγκης για ψυχαγωγία .
Στη Βυζαντινή εποχή εμφανίζονται οι καλένδες με γιορτές και μεταμφιέσεις, που φτάνουν μέχρι και τον "γυναικισμό των στρατιωτών".
Στη Νεώτερη Ελλάδα, κυριαρχούν οι μεταμφιέσεις και η προσωπιδογραφία, κυρίως στη Βόρειο Ελλάδα. 

Η αγγλική λέξη "carnival" προέρχεται από το λατινικό "carnem levare" ή "carnis levamen", που σημαίνει "διακοπή της βρώσης κρέατος". Στα ελληνικά χρησιμοποιείται η λέξη "αποκριά" και σημαίνει ακριβός το ίδιο.
Οι εορτασμοί αυτοί, πέρασαν από πολιτισμό σε πολιτισμό δεχόμενοι επιρροές από διάφορες κουλτούρες.
Έτσι λοιπόν μέσα από χιλιάδες χρόνια, αιώνες, μάλιστα δύσκολους, ο ελληνικός λαός σε εποχές κατακτήσεων, διατήρησε το σεβασμό (ήθος) και τα έθιμα των προγόνων του. Προσάρμοζε ευχάριστες τελετές και τιμούσε τα δώρα της μάνας γης.                                         

ΟΧΙ σαν ειδωλολατρικές τελετές. αλλά αρμονικά δεμένες με το ήθος της ορθόδοξης χριστιανικής θρησκείας και τα έφερε μέχρι τον 

21ο αιώνα.                                                                                            

Η δημοφιλής αυτή παράδοση προερχόμενη από τις παγανιστικές τελετουργίες των αρχαίων Ελλήνων όπου οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν σε σατύρους φορούσαν μάσκες και ξεχύνονταν στους δρόμους , στις γειτονιές συμπεριφερόμενοι "προκλητικά" με τολμηρές φράσεις και πράξεις. Αυτό εξυπηρετούσε το σκοπό να επιτρέπεται να εκφράζονται ελεύθερα ερωτικές σκέψεις ενώ έκρυβαν την αληθινή τους ταυτότητα πίσω από τις μάσκες. Αυτή η παράδοση τελικά εξαπλώθηκε και σε άλλα μέρη του κόσμου μέσω της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου. Όμως, οι παγανιστικές πρακτικές ήταν τόσο βαθιά ριζωμένες που δεν καταργήθηκαν τελείως . Αργότερα, όταν εμφανίστηκε ο χριστιανισμός, αν και οι άνθρωποι σταμάτησαν να λατρεύουν τους θεούς του Ολύμπου, οι συνήθειες των Ελλήνων να μεταμφιέζονται και να γιορτάζουν στους δρόμους παρέμειναν.    

Μια φορά τον χρόνο, στα καρναβάλια που συμβαίνουν σε πολλές πόλεις και χωριά της χώρας μας.
Στην πραγματικότητα, η αποκριά διαρκεί τρεις εβδομάδες, και ξεκινάει 60 μέρες πριν το Πάσχα. Ονομάζεται Τριώδιο. Η λέξη προέρχεται από το "τρεις ωδές" που σημαίνει οι τρεις ύμνοι που συνηθίζουμε να λέμε στην εκκλησία. Ξεκινά την πρώτη Κυριακή, που αναφέρεται στο Ευαγγέλιο του "Τελώνη και Φαρισαίου". Την δεύτερη Κυριακή , στο Ευαγγέλιο του "Ασώτου Υιού". Η τρίτη είναι της "Απόκρεω " και η τελευταία Κυριακή της αποκριάς, κατά την οποία οι εορτασμοί και οι εκδηλώσεις φτάνουν στο απόγειο τους, είναι η "Τυρινή" (τυροφάγου). Το τέλος της αποκριάς είναι την αυγή της επόμενης μέρας: η πρώτη μέρα της Σαρακοστής, που ονομάζεται Καθαρά Δευτέρα.
Κατά την διάρκεια αυτών των ημερών, γιορτές και εκδηλώσεις οργανώνονται παντού και οι άνθρωποι διασκεδάζουν πολύ, και κυρίως τα παιδιά. Οι ενήλικες και τα παιδιά μεταμφιέζονται με αστεία κουστούμια, χορεύουν, τραγουδούν και παρακολουθούν παρελάσεις καρνάβαλων καθώς και άλλες δραστηριότητες, που οργανώνονται από τους δήμους όλων σχεδόν των πόλεων της Ελλάδας.

Βγαλμένα από τις ψυχές , το μεράκι τη φαντασία των απλών ανθρώπων.                                                                                  

Οι εκδηλώσεις πολλές φορές δεν περιλαμβάνουν μόνο  τις παρελάσεις και τα σκετς  των μασκαράδων αλλά και ένα ανοιχτό γλέντι που διεξάγεται συνήθως στις πλατείες των πόλεων και των χωριών , με τη συνοδεία παραδοσιακής και όχι μόνο μουσικής αλλά και παραδοσιακών ποτών και με το ψήσιμο κεράτων που σε πολλά χωριά μοιράζονται δωρεάν στους επισκέπτες .                                  

Το καρναβάλι αποτελεί τη «χαρά της ζωής» .                                  

Αυτή η «χαρά της ζωής» ήταν και είναι το μυστικό νήμα που κινεί όλες τις αποκριάτικες εκδηλώσεις σε μικρές και μεγάλες πόλεις , σε χωριά και νησιά.                                                                         

Μόνο που κάθε τόπος «φοράει» τον Καρνάβαλο στις δικές του συνήθειες και στα δικά του έθιμα , όπως αυτά είχαν διαμορφωθεί από τις ειδικές συνθήκες της περιοχής κι από τη μακραίωνη παράδοσή της.                                                                          

Έχουν  γραφτεί και πολλά γνωστά και άγνωστα δημοτικά τραγούδια , που μας δίνουν πολύ χαρακτηριστικά τη διάθεση και το κλίμα του καρναβαλιού .                                                               Μερικά από τα πολλά και που πολύ εύστοχα, υπογραμμίζει η αλάθητη σοφία του λαού μας είναι και τα παρακάτω :                             

» Ήρθε ο κυρ-Καρνάβαλος,                                                                  καλώς να τον δεχτούμε,                                                                        

μαζί του να χορέψουμε,                                                                    

μαζί του να αποκρέψουμε,                                                                  

κι ούλοι να τον χαρούμε.                                                                     Μικροί, μεγάλοι και φτωχοί,                                                              

πλούσιοι και αφεντάδες,                                                                     

σε τούτο το γιορτάσι μας,                                                                   

ούλοι μας μασκαράδες.      

                                                             

» Φόρα φόρα τη μουτσούνα,                                                                        ξέχασες το πρόσωπό σου,                                                             

ξέχασες το όνομά σου,                                                                

ξέχασες και τα παιδιά σου.        

                        

Τελικά, το "Τριώδιο" τελειώνει. Είναι η πρώτη μέρα της Σαρακοστής, είναι Καθαρά Δευτέρα. Οι άνθρωποι μαζεύονται για τους τελευταίους εορτασμούς. Ζωντανή παραδοσιακή μουσική, τραγούδι, χορός, θαλασσινά, ούζο, κρασί, και όλοι είναι καλεσμένοι στην γιορτή. Το παραδοσιακό ψωμί "λαγάνα" είναι διαθέσιμο αυτήν την μέρα στους φούρνους. Δεν επιτρέπεται να φαγωθεί κρέας ή ελαιόλαδο, αλλά αυτό δεν εμποδίζει κανέναν από το να διασκεδάσει. Οι άνθρωποι συνήθως πάνε στην εξοχή αυτήν την μέρα. Και το πιο φαντασμαγορικό έθιμο είναι το πέταγμα των χαρταετών. Ο ουρανός γεμίζει από πολύχρωμους χαρταετούς, που πετάνε σαν πουλιά και καλωσορίζουν την άνοιξη…

Έτσι… οι Απόκριες τελειώνουν…
Που είναι αναμφίβολα από τις πιο ευχάριστες γιορτές για τους Έλληνες αλλά και για πολλούς λαούς σε όλον τον πλανήτη. Είναι η ανάγκη για απόδραση από την καθημερινότητα και η χαρά της μεταμφίεσης ωθεί μικρούς και μεγάλους να υποδύονται πρόσωπα, άλλοτε με ρομαντική και άλλοτε με ειρωνική διάθεση.

… και αρχίζει η Σαρακοστή και έχουμε 40 ημέρες για το Πάσχα…

Ας δούμε όμως τι γίνεται σε μας, στον τόπο μας.

Την  ημέρα  αυτή  μαζεύονταν  παρέες  παιδιών   και  μεγαλύτεροι , και   μασκαρεύονταν  με  τα  παλιά  τους   ρούχα  και  με  ό,τι   άλλο   έβρισκαν  από  τους  πατεράδες  τους  και  τους  παππούδες  τους.

Γυρνούσαν  στα   σπίτια  του   χωριού  και  εκεί  περιέπαιζαν   τους  οικοδεσπότες , γι ’αυτό  και  πολλές   φορές   δεν  ήταν  καλοδεχούμενοι  στα  σπίτια.

Όταν  έμπαιναν   μέσα , τους  σατίριζαν  διακριτικά  ίσως   και  λίγο  περισσότερο   όπως  ήταν  φυσικό   λόγο  της  ημέρας.

Τους  κερνούσαν   κάτι , και  φυσικά   χωρίς   να  αποκαλυφθούν.

Ακόμη   γινόταν   και   γλέντια  σε  σπίτια , είτε  σε   οικογενειακό   περιβάλλον , ή  κάτι  σε  γιορτή  μασκαράδων.

Το   « μασκάρεμα » , ντύσιμο  του  καρνάβαλου  διαρκούσε  όλοι  την  περίοδο  των  απόκρεων.

Το   έθιμο  που  παραμένει   ακόμη   και   σήμερα ζωντανό   είναι  όταν  ο  βαφτισιμιός  πάει  το  «χαλβά»  στο-η  νονό-α  του.

Αυτοί  τον  κερνούσαν  και  του   έδιναν  χρήματα , και   του   επέστρεφαν  το  «χαλβά»  πάλι   γεμάτο.

Και   όταν   λέμε  «χαλβά»  εννοούμε  ένα   κομμάτι   παραδοσιακό  χαλβά  και   δώρα , τυλιγμένα   προσεκτικά  σε  μια  καλή  «ταβλά».

Και   γίνεται  ακόμη   και   σήμερα   .